Najpiękniejszy klasztor Italii położony 8 km na północ od miasta Pawia, to prawdziwy diament Włoch. Zabytek pochodzący z XIV w. zbudowany został w strategicznym miejscu: w połowie drogi z Mediolanu – tamtejszej stolicy państwa, do Pawii – drugiego co do ważności miasta i pierwszej stolicy Lombardczyków.
Historia i sztuka Certosa di Pavia
Budowę Certosa di Pavia zlecił Gian Galeazzo Visconti, pierwszy książę Mediolanu, który zainaugurował prace w 1396 r., kładąc kamień węgielny pod budowę. Uroczystość ta obchodzona była w obecności księdza, a także wielu profesorów i studentów Uniwersytetu w Pawii. To żona Galeazzo Visconti Caterina, zdecydowała o podjęciu tego typu przedsięwzięcia na cześć Madonny, w podzięce za uratowanie jej życia podczas porodu drugiego dziecka, które nieszczęśliwie zmarło.
Wybudowano dostojne mauzoleum dynastii mediolańskiej, w której pochowani mieli być władcy Mediolanu. Na przestrzeni wieków rezydowali w niej: kartuzi, karmelici i cystersi. Przy klasztorze zrealizowano również trójnawowy kościół Santa Maria delle Grazie.
Na początku projekt powierzono architektom Bernardo z Wenecji i Cristoforo z Conigo, który to kierował pracami aż do śmierci Gian Galeazzo Visconti w 1402 r. Kontynuację robót zlecił jego drugi syn Filippo Maria Visconti i powierzył dzieło Giovanniemu Solari, który zajmował się budową w latach 1428-1426. Następnie realizację przekazano synowi architekta Guiniforte Solari, który pracował nad klasztorem do 1481 r. Później Giovanni Antonio Amadeo kontynuował je w latach 1481–1499, pod przewodnictwem księcia Ludovico il Moro.
Monumentalny kościół z gotycką nawą i renesansowymi dekoracyjnymi, poświęcono 3 maja 1497 r. Mimo tego, że budowa świątyni i klasztoru była teoretycznie ukończona, mnisi nadal wydawali duże sumy pieniędzy na dodatkowe ozdoby, dlatego Certosa di Pavia zawiera dzieła sztuki z co najmniej czterech wieków (XV, XVI, XVII i XVIII w.). Są to m. in.:
- Spektakularna fasada – zbudowana ze szlachetnego marmuru karraryjskiego (tego samego, z którego powstała katedra w Mediolanie). Początkowo zaprojektował ją Guiniforte Solari przewidując, że będzie ona o wiele skromniejsza niż obecnie. Innymi artystami biorącymi udział w tworzeniu tego działa byli: Cristoforo Mantegazza i Giovanni Antonio Amadeo, a także Cristoforo Solari. Sam portal (*monumentalne wejście) jest efektem współpracy głównie Amadeo i jego ucznia Benedetto Briosco. Charakteryzuje się podwójnymi kolumnami oraz płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z historii Certosy, a także żywoty świętych. W podstawie fasady umieszczono 60 medalionów z wyobrażeniami głów cesarzy i królów oraz herbami. Drugi poziom płaskorzeźb przedstawia cykl opowiadający dzieje zbawienia, począwszy od grzechu pierworodnego, aż do śmierci Chrystusa, na przemian z podobiznami postaci ze Starego Testamentu. Część powyżej portalu, wyraźnie bardziej zachowawcza, została stworzona po bitwie pod Pawią w 1525 r. przez Cristoforo Lombardo i jego uczniów. Wykonali oni posągi św. Brunona, Galeazzo Viscontiego oraz archaniołów Michała i Rafała, a także czterech ewangelistów. CIEKAWOSTKA! Przepełniona elementami fasada jest zabiegiem określanym w historii sztuki jako horror vacui, czyli całkowite wypełnienie powierzchni dzieła drobnymi szczegółami.
- Intarsjowane stalle – duży, rzeźbiony, renesansowy chór zrealizowany został na zamówienie Ludovico il Moro, księcia Mediolanu, jednego ze współtwórców całego kompleksu. Jest niezwykle wartościowy głównie ze względu na technikę i jakość w jakiej został wykonany – drewniana intarsja z najmniejszymi szczegółami (*intarsja to rodzaj dekoracji, którą wykonuje się poprzez połączenie drobnych i płaskich kawałków drewna). Stworzony został prawdopodobnie przez tych samych artystów, którzy są autorami dekoracji malarskiej w kościele – Bergognone i Zenale. 42 nisze przedstawiają świętych lub biblijne postaci, które osadzone zostały na architektoniczno-przyrodniczym tle.
- Niezwykła dekoracja malarska – autorstwa Bergognone, przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem w towarzystwie Gian Galeazzo Visconti, który ofiaruje Maryi model Certosa di Pavia. Na fresku, namalowanym około 90 lat po śmierci pierwszego księcia Mediolanu (1492–94), przedstawiono także Filippo Maria Visconti, Galeazzo Maria Sforza (synów protagonisty) i Gian Galeazzo Sforza (syna Galeazza Marii Sforzy i Bony Sabaudzkiej).
- Pomnik Gian Galeazzo Visconti – po prawej stronie transeptu znajduje się grób założyciela Certosy. Pomnik został zlecony przez księcia Ludovico il Moro w 1492 r., Giovanniemu Cristoforo Romano. Współpracował z nim również Benedetto Briosco (autor figury Dziewicy z dzieckiem w centrum), a ukończył dopiero w 1562 r. Bernardino da Novate (autor samego sarkofagu i dwóch posągów Cnoty, które go wspierają). Dzieło składa się z dwóch poziomów i jest całkowicie pokryte drobnymi dekoracjami z klasycznymi motywami, które przypominają prace rzeźbiarzy zaangażowanych w tych samych latach w realizację elewacji świątyni. Ponadto wszystkie płaskorzeźby opowiadają o życiu Viscontich.
- Pomnik Ludovico il Moro i jego żony Beatrice d’Este – to dzieło renesansowego artysty Cristoforo Solari. Rzeźbę zlecił sam Ludovico il Moro po śmierci swojej żony w roku 1497. Nagrobek miał być umieszczony w kościele Santa Maria delle Grazie w Mediolanie, jednakże z powodu upadku Ludovico il Moro w 1499 r. pozostał niedokończony. Następnie w 1564 r. zakupił go Oldrato Lampugnani i przywiózł do klasztoru w Pawii. Dopiero pod koniec XIX w. pomnik dokończył Luca Beltrami, umieszczając wieko na czerwonym marmurowym sarkofagu. CIEKAWOSTKA! Pomnika nigdy nie użyto, ponieważ Ludovico pochowany został we Francji, natomiast szczątki Beatrice złożono w kościele Dominikanów Santa Maria delle Grazie w Mediolanie. Na temat historii Sforzów polecam Wam dość lekką książkę “Łabędzie Leonarda” autorstwa Karen Essex.
- Niezwykły tryptyk z kości słoniowej – to dzieło florenckiego rzeźbiarza Baldassarre di Simone di Aliotto, podarowane przez protagonistę klasztoru, Giana Galeazzo Visconti. Ukończono go w pierwszej dekadzie XV w. jako ołtarz główny, którym pozostało aż do połowy VI w. Późnogotyckie arcydzieło rzeźbiarskie mierzy 2,45 m szerokości, przy maksymalnej wysokości 2,54 m. Jego górna część nawiązuje go bocznych szczytów fasady kościoła. W środkowym przedziale mieści się 26 paneli ilustrujących legendę Trzech Króli według apokryficznych ewangelii (*niewchodzących w skład Kanonu Biblii); zaś w prawej i lewej komorze znajduje się 36 płaskorzeźb (po 18 z każdej strony) opowiadających o życiu Chrystusa i Dziewicy. W jego centrum umieszczono Boga Ojca, a w samej podstawie przedstawiono Pietę, otoczoną 14 statuetkami świętych. CIEKAWOSTKA! Tryptyk ten skradziono z klasztoru w sierpniu 1984 r. Wtedy to z racji na kosztowny materiał z jakiego został wykonany (kość słoniowa), pocięto go na małe kawałki, po to aby utracić jego integralną formę. Mimo trudności w odnalezieniu każdego z drogocennych elementów tryptyku, po żmudnych poszukiwaniach w całości odzyskano go w 1985 r. i odrestaurowano w latach 1986–1998.
- Malownicze krużganki – na terenie całego kompleksu znajdują się również dwa krużganki (mniejszy i większy). Duży krużganek mierzy około 125 m i 100 m szerokości. Pierwotnie zbudowano tam 24 cele dla mnichów, składające się każda z trzech pokoi i małego ogródka. Ponadto nad wejściem do komórek umieszczono jedną z liter alfabetu (pierwszą literę imienia każdego z braci). Obok wejścia do cel, znajduje się niewielki otwór, przez który mnich codziennie przyjmował posiłek w dni powszednie (*wtedy to obowiązywała samotność). W przypadku posiłków społecznych, dozwolonych tylko w święta, bracia spotykali się w refektarzu. Rozległy dziedziniec składający się z 122 łuków został zbudowany przez Guiniforte Solari, w drugiej połowie XV wieku. Ozdobiono go posągami świętych, proroków, aniołów i wykonano z terakoty, białego i różowego marmuru z Werony. CIEKAWOSTKA! Lavoro da certosino w j. polskim “praca kartuzów” oznacza precyzyjną, długotrwałą pracę, do której potrzebna jest ogromna cierpliwość (np. drukowanie ksiąg kościelnych). W 1560 r. Przełożony Generalny Zakonu Kartuzów Piero Sarde zezwolił na instalację odpowiedniego sprzętu do drukowania mszałów i brewiarzy, a 28 sierpnia zaprosił wszystkich mnichów kartuzów we Włoszech, aby otrzymywali tylko produkty z nowej drukarni z Pawii. Pierwsza książka “Breviarium Carthusiensis” została wydrukowana w 1561 r.
Historia klasztoru od końca XVIII w. aż do połowy XX w.
Bracia wplątani w “ostatnią podróż” Mussoliniego
W 1782 r. kartuzi zostali wydaleni z klasztoru przez cesarza Józefa II Habsburga. Z kolei siedzibę cystersów założono tutaj w 1784 r. Następnie w 1798 r. działalność definitywnie zamknięto.
W 1798 r. klasztor stał się własnością mnichów karmelitów. Wtedy to został znacznie zniszczony przez wojska napoleońskie. Zamknięto go ostatecznie w 1810 r., aż do 1843 r., kiedy to kartuzi powrócili do klasztoru. W 1866 r. obiekt ten ogłoszono włoskim zabytkiem narodowym, a zawarte w nim dobra kościelne stały się własnością Królestwa Włoch.
Przed wybuchem I wojny światowej rozpoczęto prace naprawcze i zabezpieczające na terenie całego kompleksu i kontynuowano je podczas konfliktu, aby uniknąć dalszych szkód. W 1930 r. Papież Pius XI postanowił ponownie powierzyć to miejsce zakonowi Kartuzów, a po 52 latach opuszczenia, w 1932 r. mnisi powrócili, by zamieszkać w Certosie.
Na szczęście podczas II wojny światowej zabytek nie został w żaden sposób uszkodzony. W 1947 r. Kartuzi opuścili budynek z powodu braku powołań, a także z racji zamieszania, które nastąpiło po odkryciu śmiertelnych szczątków Benito Mussoliniego na terenie kompleksu. 24 kwietnia 1946 r. jego ciało zostało skradzione z cmentarza Musocco w Mediolanie. To dwóch braci z Certosa di Pavia przejęło okrutnie zbezczeszczone na placu Loreto w Mediolanie, szczątki Duce. Podobno walczyli oni w imię szacunku dla zmarłych i świętych miejsc, w których spoczywają.
Certosa di Pavia dzisiaj
Od 1968 r. do dnia dzisiejszego w klasztorze mieszkają cystersi, pochodzący z opactwa Casamari (południowe Włochy), którzy oprócz prowadzenia życia zakonnego, zajmują się również wizytami w kościele i w krużgankach klasztoru. Ponadto opiekują się Muzeum Certosa di Pavia i sklepem, w którym znaleźć można wiele tradycyjnych produktów i pamiątek.
Zabytek otwarty jest w czwartek, piątek, sobota i niedziela, w godzinach 9:30-11:30 i 14:30-16:00 (od listopada do lutego); 9:30-11:30 i 14:30-17:00 (w marcu i październiku); 9:30-11:30 i 14:30-17:30 (w kwietniu i wrześniu); 9:30-11:30 i 14:30-18:00 (w maju i sierpniu).
Po jego wnętrzach oprowadzi Was przesympatyczny brat (oczywiście w j. włoskim), totalnie za darmo (po wizycie zbierane są wolne datki). Jeżeli nie znacie j. włoskiego, mimo wszystko polecam Wam skorzystać z tej usługi, ponieważ wnętrza klasztoru są przepiękne. WAŻNE! Nie można ich zwiedzić bez przewodnika, ponieważ zgodnie z tradycją zabytek od transeptu zamknięty jest dla wiernych potężną kratą, za którą wstęp mają jedynie bracia. Poza tym cysters oprowadza w taki sposób, że zrozumiecie co najmniej 50% treści, którą będzie chciał Wam przekazać (niesamowicie gestykuluje!).
P. S. Niestety w środku nie można robić zdjęć, dlatego prezentowane przeze mnie fotografie wnętrz pochodzą z Internetu [Źródło: https://it.wikipedia.org/wiki/Certosa_di_Pavia].
Pozdrawiam ciepło!
Maddalena
Dziękuję Ci za przeczytanie mojego artykułu!
Starałam się włożyć w niego całe moje serce, bo napisałam go z myślą o Tobie!
Jeżeli uważasz, że przydałby się jeszcze komuś innemu, zapraszam do udostępnienia. Będzie mi też miło jeżeli zostawisz swój komentarz tutaj na blogu, lub na Facebooku, na którym znajdziesz jeszcze więcej ciekawych treści!
Do bezpośredniego kontaktu zapraszam Cię przez e mail: wloskiwehikulczasu@gmail.com
